ทำไมสังคมไทยต้องมี พ.ร.บ. ป่าชุมชน
ปัจจุบันเราต่างตระหนักกันดีว่าสถานการณ์ป่าไม้ของประเทศนั้นอยู่ในขั้นวิกฤติ พื้นที่ป่าไม้ยังคงลดลงในขณะที่ความต้องการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรเพิ่มขึ้น หน่วยงานราชการหลายแห่งพยามยามสร้างมาตรการเพื่อแก้ไขปัญหา แต่นอกจากไม่สามารถหยุดยั้งการลดลงของพื้นที่ป่าแล้ว กลับก่อให้เกิดความขัดแย้งรุนแรงมากขึ้น
เหลียวหลัง |
|||||||||
| ที่ผ่านมาการจัดการป่าเมืองไทยมีสองแนวทางหลักคือ การจัดการป่าเพื่อเศรษฐกิจและการจัดการป่าเพื่อการอนุรักษ์ | |||||||||
การจัดการป่าเพื่อเศรษฐกิจ |
|||||||||
| แนวคิดการทำไม้และการเช่าพื้นที่ปลูกสร้างสวนป่าโดยเอกชน ได้รับอิทธิพลจากประเทศอังกฤษ ที่เข้ามาทำไม้ในประเทศอินเดียและพม่าในสมัยล่าอาณานิคม กรมป่าไม้ได้ถือกำเนิดขึ้นในปีพ . ศ . 2439 เพื่อดูแลกิจการทำไม้ มี มร . เอช สะเลด ชาวอังกฤษเป็นอธิบดีกรมป่าไม้คนแรกของประเทศ การสัมปทานกินเวลายาวนานจนถึงปีพ . ศ . 2532 จึงได้มีการประกาศปิดป่า ถือเป็นการสิ้น – สุดการทำไม้อย่างเป็นทางการ ซึ่งดำเนินมากว่า 93 ปี พร้อมกับพื้นที่ป่าไม้ที่เคยมีอยู่มากกว่า 70% ของประเทศลดเหลือเพียง 28% ในปีที่ประกาศปิดป่า ทั่วประเทศมีป่าถูกสัมปทานถึง 230,000 ตารางกิโลเมตร (143 ล้านไร่ ) ภายหลังการประกาศปิดป่าอัตราการสูญเสียพื้นที่ป่าต่อปีลดลงถึง 80% ในส่วนของป่าชายเลนสัมปทานเพิ่งสิ้นสุดในปีพ . ศ . 2546 หลังจากการยกเลิกสัมปทานกรมป่าไม้มีแผนที่จะประกาศให้พื้นที่ป่าที่เหลือทั้งหมดเป็นเขตอนุรักษ์ในระยะต่อไป |
|||||||||
การจัดการป่าเพื่อการอนุรักษ์ |
|||||||||
| การอนุรักษ์ในประเทศไทยเกิดขึ้นหลังการทำไม้ผ่านไปไม่น้อยกว่า 64 ปี แนวคิดนี้ได้รับอิทธิพลจากประเทศตะวันตก เงื่อนไขหลักที่ทำให้กรมป่าไม้หันมาสนใจเรื่องการอนุรักษ์เกิดจากการลดลงของพื้นที่ป่าซึ่งเป็นผลมาจากการทำไม้ทั้งที่ถูกกฎหมายและผิดกฎหมาย กฎหมายอนุรักษ์ฉบับแรกเกิดขึ้นในปีพ . ศ . 2503 เป้าหมายหลักเพื่อรักษาผืนป่าให้คงความเป็นธรรมชาติมากที่สุดโดยไม่ยอมรับเรื่องคนกับป่า ในขณะที่ในผืนป่าทั่วไปของเมืองไทยมีชุมชนท้องถิ่นอาศัยอยู่ การประกาศเขตป่าอนุรักษ์ในระยะที่ผ่านมาไม่มีการกันเขตชุมชนออกจากเขตป่าแต่อย่างใด นับตั้งแต่มีการประกาศเขตอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ซึ่งเป็นอุยานแห่งชาติแห่งแรกของประเทศเมื่อปี พ . ศ .2505 มาตรการอนุรักษ์ได้นำไปสู่การกีดกันชุมชนท้องถิ่นออกจากทรัพยากร มีการเข้าไปตั้งหน่วยงานใกล้ชุมชนเพื่อควบคุมการใช้ประโยชน์ไปจนถึงการอพยพคนออกจากเขตป่า และเปิดช่องให้เอกชนเข้าเช่าพื้นที่เพื่อทำประโยชน์ทางธุรกิจ ก่อให้เกิดความขัดแย้งทั้งระหว่างชาวบ้านกับรัฐ และชาวบ้านกับนายทุน จะเห็นได้ว่า ในช่วงเวลาที่ผ่านมา แนวคิดและการปฏิบัติเพื่อการอนุรักษ์ป่าของประเทศไทยถูกนำมาใช้โดยขาดการปรับเปลี่ยนให้สอดคล้องกับสภาพแวดล้อมของประเทศไทย ซึ่งเป็นป่าเขตร้อนที่มีความหลากหลายทางชีวภาพสูง อีกทั้งยังมีชุมชนที่พึ่งพาอาศัยอยู่กับป่ามากมายนับตั้งแต่อดีต แนวทางดังกล่าวจึงกลายเป็นสาเหตุหนึ่งของปัญหาป่าไม้ที่เป็นอยู่ในปัจจุบัน |
|||||||||
| มองปัจจุบัน | |||||||||
สถานการณ์ป่าไม้ในปัจจุบัน ภายใต้มาตรการอนุรักษ์ ปัจจุบันการจัดการป่าของเมืองไทยมุ่งเน้นแนวทางการอนุรักษ์ และพัฒนาพื้นที่อนุรักษ์เพื่อการท่องเที่ยวเป็นเป้าหมายรอง ในปีพ . ศ . 2528 นโยบายป่าไม้แห่งชาติได้กำหนดให้ประเทศไทยมีพื้นที่ป่า 40% ของพื้นที่ประเทศ โดยแบ่งเป็นป่าเพื่อการอนุรักษ์ 15% และป่าเศรษฐกิจ 25% แต่เมื่อเกิดภัยธรรมชาติครั้งใหญ่ที่ภาคใต้ ในปีพ . ศ . 2531 รัฐจึงได้ปรับให้มีป่าเพื่อการอนุรักษ์ 25% ( ประมาณ 80 ล้านไร่ ) และป่าเศรษฐกิจลดเหลือ 15% ของพื้นที่ประเทศ แต่ข้อมูลจากการแปรภาพถ่ายทางอากาศเมื่อปี พ . ศ . 2541 ปรากฏว่าประเทศไทยมีพื้นที่ป่าเหลืออยู่เพียง 81 ล้านไร่ เท่ากับว่าป่าเมืองไทยทั้งหมดจะต้องกลายสภาพเป็นป่าอนุรักษ์ในที่สุด |
|||||||||
เพื่อสนองนโยบายการเพิ่มพื้นที่อนุรักษ์ให้ได้ 25% จึงได้เกิดมติ ครม . เมื่อวันที่ 10,17 มีนาคม พ . ศ . 2535 จำแนกเขตการใช้ประโยชน์จากป่าออกเป็นโซน C ( พื้นที่เพื่อการอนุรักษ์ ) จำนวน 88,233,415 ไร่ โซน E ( พื้นที่เศรษฐกิจ ) จำนวน 51,887,091 ไร่ และโซน A ( พื้นที่เพื่อการเกษตร ) จำนวน 7,222,540.25 ไร่ หลังวันที่ 17 มีนาคม พ . ศ . 2535 เป็นต้นมา หลายจังหวัดจึงตกอยู่ในพื้นที่อนุรักษ์ทั้งจังหวัด เช่น จังหวัดแม่ฮ่องสอนมีพื้นที่รวม 7,952,787 ไร่ กลายเป็นเขตอนุรักษ์ตามกฎหมาย และเขตอนุรักษ์ตามมติ ครม . ถึง 6,144,800 ไร่ หรือ 89.5% ของทั้งจังหวัด พื้นที่บางอำเภอ เช่น อำเภอปาย และ อำเภอปางมะผ้า ตกอยู่ในเขตอนุรักษ์ทั้งหมด การประกาศเขตอนุรักษ์ดังกล่าวก่อให้เกิดปัญหาตามมามากมาย โดยเฉพาะปัญหาการซ้อนทับกับพื้นที่ชุมชน |
|||||||||
ข้อจำกัดในการจัดการป่าไม้ของประเทศไทย |
|||||||||
นอกจากนี้ปัญหาการคอรัปชั่นเกิดจากช่องโหว่ทางกฎหมายที่ให้อำนาจการจัดการป่าไม้แก่เจ้าหน้าที่ของรัฐเพียงฝ่ายเดียว การคอรัปชั่นเกิดขึ้นตั้งแต่ในระดับพื้นที่ไปจนถึงระดับชาติ และเป็นสาเหตุสำคัญประการหนึ่งที่ทำให้นโยบายการอนุรักษ์ไม่สามารถหยุดยั้งการลดลงของพื้นที่ป่าได้ เช่น กรณีปัญหาป่าสาละวิน ซึ่งปัจจุบันก็ยังคงมีลักลอบทำไม้เถื่อนอยู่ |
|||||||||
ชุมชนที่อยู่อาศัยในเขตป่าพึ่งพาใช้ประโยชน์พร้อมกับดูแลรักษาป่าในรูปแบบต่างๆ เช่น การจัดทำแผนการจัดการทรัพยากร การทำแนวกันไฟ รวมทั้งการร่วมมือกับแนวร่วมกลุ่มต่าง ๆ เพื่อให้ทรัพยากรอยู่คู่กับชุมชนได้ตลอดไป |
|||||||||
| แลไปข้างหน้า | |||||||||
| จากปัญหาและข้อจำกัดของกรมป่าไม้ ผนวกกับความเป็นจริงของพื้นที่ป่าของเมืองไทยที่มีชุมชนอาศัยอยู่ เราจึงจำเป็นต้องแสวงหาทางเลือกใหม่ในการจัดการป่าที่สอดคล้องกับสภาพความเป็นจริงมากที่สุด กฎหมายป่าชุมชน เจตนารมณ์เพื่อการจัดการทรัพยากรร่วมกันอย่างยั่งยืน กฎหมายป่าชุมชนเป็นทางเลือกหนึ่งที่สอดคล้องกับความเป็นจริง เพราะยอมรับว่าในเขตป่ามีคนอยู่อาศัย และเป็นกฎหมายที่เปิดโอกาสให้ทุกฝ่าย ไม่ว่ารัฐ ชุมชน นักวิชาการ และภาคเอกชน ได้เข้ามาดูแลป่าร่วมกัน โดยเน้นการจัดการที่สอดคล้องกับองค์ความรู้ วิถีชีวิต วัฒนธรรม และสภาพป่าของแต่ละพื้นที่ตามความเหมาะสม ซึ่งจะทำให้สภาพป่าคงความสมบูรณ์พร้อมกับเอื้อประโยชน์ให้กับชุมชนและสังคมไทยในระยะยาว |
|||||||||
|
|||||||||
| ถ้ากฎหมายฉบับนี้ไม่อนุญาตให้มีการจัดการป่าชุมชนในเขตอนุรักษ์ และห้ามไม่ให้ชาวบ้านใช้ประโยชน์จากป่า ก็เท่ากับว่าเจตนารมณ์ในการแก้ไขปัญหาเรื่องคนกับป่าและการสร้างความร่วมมือในการจัดการทรัพยากรของทุกฝ่ายไม่บรรลุผล เพราะชุมชนที่เรียกร้องกฎหมายอยู่ในขณะนี้ส่วนใหญ่เป็นชุมชนที่ประสบปัญหาป่าอนุรักษ์ทับที่ และปัจจุบันพื้นที่ป่าที่เหลืออยู่กำลังถูกทยอยประกาศให้เป็นพื้นที่ป่าอนุรักษ์ทั้งหมดแม้จะมีชุมชนอาศัยอยู่มาก่อนก็ตาม การจัดการป่าไม้ในประเทศไทยนั้นเป็นปัญหาที่สั่งสมมาอย่างต่อเนื่องยาวนาน อีกทั้งยังเกี่ยวข้องกับผลประโยชน์มหาศาลต่อสังคมไทย เราจึงควรยอมรับว่าการแก้ไขปัญหาเหล่านี้ไม่สามารถมอบหมายให้ฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งเป็นผู้แก้ไขปัญหาอย่างเบ็ดเสร็จได้ การจัดการทรัพยากรในอนาคตต้องเปิดโอกาสให้ประชาชนมีส่วนร่วม ดูแล และใช้ประโยชน์อย่างยั่งยืน ภายใต้การตรวจสอบถ่วงดุลจากทุกฝ่ายในสังคม |
|||||||||
|
ที่มา : www.pachumchon.com |
|||||||||
