โครงการวิจัยและพัฒนาชีวิตสาธารณะ – ท้องถิ่นน่าอยู่ จ.สุรินทร์

		มีคนจำนวนไม่น้อยที่เลือกจะต่อลมหายใจของตนเองด้วยการเลือกรับประทานอาหาร  ตลาดนัดสีเขียว จังหวัดสุรินทร์ จึงกลายเป็นประตูทางออกสำหรับกลุ่มคนเหล่านั้น  ตลาดนัดที่ไม่ธรรมดา ณ ณ ลานด้านหน้าเวทีไผทสราญ สวนรัก สวนสาธารณะ วัดจุมพล กลางเมือสุรินทร์ ซึ่งแรกเริ่มก่อตั้งขึ้นในเดือนเมษายน พ.ศ. 2546 โดยมีนัดกันเป็นประจำทุกเช้าวันเสาร์จึงกลายเป็นพื้นที่ทางสังคมแห่งใหม่สำหรับชาวสุรินทร์ผู้แสวงหาการมีคุณภาพชีวิตที่ดี และการสร้างสุขภาวะที่เข้มแข็งให้กับท้องถิ่นตนเอง N ทำไม..ไม่ธรรมดา มองโดยผิวเผิน ตลาดนัดสีเขียว ที่ทอดตัวยาวตามแนวถนนกรุงศรีนอกซึ่งอยู่ในความดูแลของเทศบาลเมืองสุรินทร์แห่งนี้อาจไม่แตกต่างจากตลาดสดทั่วไป แต่ถ้าสังเกตให้ดี ที่นี่คือ ตลาดทางเลือก ที่จำหน่ายเฉพาะสินค้าเกษตรปลอดสารพิษสารเคมี ผักพื้นบ้าน อาหารหรือขนมท้องถิ่นที่หาชิมได้ยาก รวมถึงผลิตภัณฑ์จากธรรมชาติที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมและช่วยสร้างเสริมการมีสุขภาวะที่ดีในสังคมทั้งมิติทางใจ กาย สังคม และจิตวิญญาณ ตลาดนัดสีเขียว จึงทำหน้าที่เสมือนเป็น จุดนัดพบ ระหว่างผู้ผลิตกับผู้บริโภคซึ่งเชื่อมวิถีความเป็นเมืองกับชนบทให้ไปด้วยกัน ผ่านการพบปะ พูดคุย และอยู่บนฐานของความเท่าเทียมกันระหว่างผู้ซื้อผู้ขายและเกื้อกูลต่อทั้งสิ่งแวดล้อมและธรรมชาติ
ตลาดนัดสีเขียว จ.สุรินทร์

 
บนเนื้อที่ไม่ถึงสองไร่ยังมีบริการแพทย์แผนไทย ตลอดจนมุมศิลปะเพื่อเด็กเยาวชน การแสดงผลงานศิลปะ หัตถกรรม และนิทรรศการความรู้ที่บ่งบอกความภาคภูมิใจในประวัติศาสตร์ความเป็นท้องถิ่นสุรินทร์  ในบางโอกาส ตลาดนัดสีเขียวยังเป็น พื้นที่ทางสังคม ที่เสนอข้อมูลข้อเท็จจริงในประเด็นสาธารณะซึ่งอยู่ในความสนใจของผู้คน เช่น การติดตามตรวจสอบการทำงาน การใช้อำนาจ หรือการกำหนดนโยบายของภาครัฐ รวมถึงการจัดงานครบรอบเหตุการณ์สำคัญ เช่น 14 ตุลา สภาประชาชน  กิจกรรมรณรงค์ไม่เอาจีเอ็มโอ ซึ่งบางเวทีได้นำไปสู่ข้อเสนอระดับนโยบายของภาคประชาชน ตลาดนัดสีเขียวจึงเป็นพื้นที่สาธารณะทางสังคมที่คนจากหลายองค์กรหลายหน่วยงานทั้งราชการ เอกชน และประชาสังคม ทั้งในระดับท้องถิ่นจังหวัดและระดับภาคสามารถมาใช้ร่วมกันได้
ในมิติทางวัฒนธรรมและจิตวิญญาณ ตลาดกลางแจ้งแห่งนี้ยังถูกใช้เป็น เวทีและแหล่งรวมศิลปะพื้นบ้านและวัฒนธรรม ที่หลอมรวมความหลากหลายทางชาติพันธุ์ของชนพื้นเมืองในจังหวัดสุรินทร์เอาไว้ด้วยกันอย่างเหนียวแน่นทั้งชาวเขมร กูย ลาว ซึ่งแต่ละครั้งก็มักพกพาความเพลิดเพลินและสนุกสนานมาเยือน

บรรยากาศงาน “ตลาดนัดสีเขียว”		N จุดเริ่มต้น อุปสรรค การฝ่าฟัน และคำตอบรับ ด้วยฐานคิดที่ไม่ได้ทำตลาดนัดธรรมดา การใส่ใจในเรื่อง “กระบวนการ” จึงเป็นสิ่งสำคัญที่มองข้ามไม่ได้ โดยเฉพาะการทำงานเชิงความคิดที่ต้องดำเนินไปพร้อมกับการทำงานแบบมีส่วนร่วม จุดเริ่มต้นของการก่อตั้งคณะกรรมการจัดการตลาดนัดสีเขียว จึงระมัดระวังเป็นพิเศษกับการวางสัดส่วนคนทำงานที่มาจากทุกภาคส่วนทั้งตัวแทนจากภาครัฐ กลุ่มเกษตรกร และจากองค์กรพัฒนาเอกชน เพื่อร่วมกำหนดเป้าหมาย แนวทาง วัตถุประสงค์ วางแผนและออกแบบกิจกรรม พร้อมกับการศึกษาข้อมูล ข้อเท็จจริง ข่าวสารนโยบาย สำรวจและสุ่มความต้องการของผู้บริโภค ตรวจสอบฐานการผลิตของเกษตรกร เพื่อนำมาวิเคราะห์ ประเมินศักยภาพและหาความเป็นไปได้ในการทำตลาดนัดสีเขียวให้เกิดขึ้น ปัจจุบัน คณะกรรมการจัดการตลาดนัดสีเขียว ได้แบ่งบทบาทหน้าที่ออกเป็นฝ่ายต่างๆ คือ ฝ่ายตรวจสอบคุณภาพ ฝ่ายลงทะเบียนและเหรัญญิก ฝ่ายดูแลความสะอาด และฝ่ายอาคารสถานที่ อุปสรรคสำคัญที่ตามมา คือ การทำความเข้าใจกับคนในสังคมถึงความหมายใหม่ของการเป็นตลาดนัดที่ไม่ได้ทำหน้าที่เพียงเป็นจุดซื้อขาย  การออกแบบกิจกรรมที่สะท้อนถึงคุณค่าและความหลากหลายโดยมีเป้าหมายสอดคล้องกับยุทธศาสตร์การทำงานของภาคประชาชนจึงเป็นรูปธรรมที่ต้องทำให้ปรากฏอย่างเป็นกิจวัตรและต่อเนื่อง พร้อมกับพูดคุยหรือเสวนาถึงความเป็นมาเป็นไปของการจัดตั้งตลาดนัดสีเขียวทุกครั้งที่มีโอกาส
เวทีสืบเสวนา “ตลาดนัดสีเขียว”
ชมนิทรรศกาล

 
เช่นเดียวกับการสร้างความเข้าใจกับตัวเกษตรกรหรือผู้ผลิตว่าอะไรคือเป้าหมายสูงสุดหรือสิ่งที่คาดหวังในการทำตลาดนัดสีเขียว เกษตรกรที่เข้าร่วมโครงการจึงจำเป็นต้องมีฐานความรู้ความเข้าใจในเรื่องกลไกการผลิต การตลาด และเรื่องราคาอยู่พอสมควร ทั้งโดยการศึกษาดูงานการทำเกษตรธรรมชาติของกลุ่มอื่นๆ เพื่อเพิ่มประสบการณ์และนำมาทดลองใช้กับตัวเอง และการแลกเปลี่ยนกับเครือข่ายที่มีแนวทางคล้ายคลึงกันซึ่งเป็นกำลังใจและสร้างการเรียนรู้ให้เกิดขึ้นในกลุ่มเพื่อนสมาชิก
กระบวนการจัดการของคณะกรรมการตลาดนัดสีเขียว ยังครอบคลุมการให้ความรู้ ความเข้าใจ ในเรื่องกลไกการผลิตแก่เกษตรกร เพราะผู้บริโภคมักถามหาเรื่องความต่อเนื่องของสินค้า รวมทั้งความใหม่ สด สวยงาม เพราะยึดติดกับพืชผักเศรษฐกิจที่สามารถหาซื้อได้ตลอดปีตามตลาดสดทั่วไป ในขณะที่การปลูกผักพื้นบ้านหรืออาหารท้องถิ่นส่วนใหญ่จะให้ผลผลิตตามฤดูกาลเท่านั้น
ทางออกหนึ่งเพื่อสร้างความเข้าใจให้กับกลุ่มผู้บริโภคในเมืองก็คือ การจัดทัศนศึกษาชมแปลงผักของเกษตรกรผู้ผลิต ทำให้ให้ผู้บริโภค ข้าราชการ หรือเจ้าหน้าที่เทศบาลและหน่วยงานที่เข้าชมให้การยอมรับในคุณภาพของสินค้า รวมทั้งเห็นอกเห็นใจในความอดทนและใช้เวลากว่าจะได้ผลผลิตมาจำหน่าย จึงช่วยลดปัญหาเรื่องการต่อรองราคา นำมาสู่สัมพันธภาพที่ดีระหว่างผู้ซื้อและผู้ขาย และเป็นพื้นฐานสู่การสร้างความเท่าเทียมกันให้เกิดขึ้นระหว่างผู้คนในสังคม
คณะทำงานตลาดนัดสีเขียวยังทำงานควบคุมคุณภาพผลผลิต โดยมีฝ่ายดูแลตรวจสอบผลผลิตในระดับไร่นาก่อนนำสู่ตลาด นอกเหนือจากที่สมาชิกแต่ละคุ้มบ้านจะช่วยกันตรวจสอบภายในกลุ่มของตัวเองแล้ว บางครั้งหากต้องใช้กระบวนการทางวิทยาศาสตร์เข้าช่วยก็จะขอความร่วมมือกับภาครัฐ เช่น สาธารณสุขจังหวัด เกษตรจังหวัด  ตลอดจนการใส่ใจในบรรจุภัณฑ์สินค้าซึ่งรณรงค์ให้ใช้วัสดุจากธรรมชาติ เช่น ใบตองแทนการใช้โฟม และการใช้ตะกร้า ถุงผ้า หรือนำถุงพลาสติกเดิมกลับมาใช้อีกครั้ง  แต่ก็ยังเป็นไปได้ยากเพราะสวนทางกับกระแสการบริโภคของโลกปัจจุบัน
การเผยแพร่ รณรงค์ ให้คนทั่วไปได้รู้จักตลาดนัดสีเขียว คณะทำงานเลือกใช้การประชาสัมพันธ์ผ่านเครื่องขยายเสียงทั้งโดยรถแห่ คัทเอาท์ ป้ายผ้า แผ่นพับ เพื่อเป็นตัวเร่งให้สาธารณะได้รู้จัก แต่อะไรก็ไม่สำคัญเท่าการได้ลองมา “ชิม” แล้วบอกกันแบบ “ปากต่อปาก” เพราะเงื่อนไขด้านงบประมาณที่มีอยู่จำกัดย่อมไม่อาจเพียงพอสำหรับการทำประชาสัมพันธ์ในระยะยาว
ในเชิงการจัดการเพื่อให้เกิดความยั่งยืนในอนาคต อาศัยฐานคิดที่ต้องการให้ตลาดแห่งนี้เป็นตลาดที่กลุ่มชาวนา ชาวไร่ ได้มีส่วนร่วมในการจัดการมากที่สุด จึงเป็นที่มาของการจัดตั้งกองทุนพัฒนาตลาดนัดสีเขียวโดยเก็บค่าบำรุงรายสัปดาห์จากสมาชิกเพื่อเป็นทุนหมุนเวียนสำหรับใช้จ่ายในการพัฒนาตลาด
ด้านการให้ความร่วมมือระหว่างกลุ่มองค์กรต่างๆ แม้จะมีเสียงตอบรับที่ดี แต่มองในแง่ระดับการมีส่วนร่วม พบว่า ยังอยู่ในระดับต่ำ เนื่องด้วยศักยภาพและความพร้อมที่ต่างกันของแต่ละกลุ่มแต่ละองค์กร โดยเฉพาะความร่วมมือกับภาคธุรกิจซึ่งยังมีส่วนร่วมน้อยมาก อาจเป็นเพราะการทำเกษตรปลอดสารเป็นการผลิตขั้นต่ำที่มีจำนวนไม่มากจนต้องพึ่งพาระบบธุรกิจ ประการสำคัญ การที่ภาครัฐยังไม่บรรจุแนวคิดเรื่องตลาดนัดสีเขียวเข้าสู่วาระหรือแผนงานนโยบายของท้องถิ่นหรือจังหวัดอย่างชัดเจนทำให้เป็นเรื่องยากที่จะหาคำตอบที่ชัดเจนและแน่นอนของตลาดนัดสีเขียวในอนาคต